Kambiyo Senedine Özgü Haciz İcra Takibine İtiraz

Kambiyo senetleri (çek, bono ve poliçe), alacaklılara 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu’nun 167. maddesi ve devamında düzenlenen özel bir takip yolu olan “kambiyo senedine özgü haciz yolu”nu kullanma imkanı sağlar. Bu yol, hem usulen hızlı ilerlemesi hem de borçlu aleyhine etkili sonuçlar doğurması bakımından alacaklılara önemli avantajlar sağlamaktadır. Ancak bu süreçte, borçlunun haklarının da korunabilmesi adına borca ve imzaya itiraz ile menfi tespit davası gibi hukuki yollar açık tutulmuştur.

Kambiyo Senedine Dayalı Takibin Başlatılması

Takip Talebi ve Senedin Sunulması

Kambiyo senedine dayalı haciz takibi başlatabilmek için, alacaklı veya vekili tarafından yetkili icra dairesine, kambiyo senedinin aslı (ya da aslı gibidir onaylı sureti) ile birlikte takip talebi sunulmalıdır. Senedin zorunlu unsurlarının eksiksiz olması ve vadesinin gelmiş bulunması gerekir. Bu takip talebinde senet türü (çek, bono ya da poliçe), senet tarihi, vade tarihi, borç miktarı ve borçlu bilgileri yer almalıdır.

İcra Memurunun Re’sen İnceleme Yükümlülüğü

İcra memuru, takip talebi üzerine senedin kambiyo vasfına haiz olup olmadığını ve vadesinin gelmiş olup olmadığını re’sen inceler. Bu, usule ilişkin zorunlu bir adımdır. Şayet senet kambiyo vasfı taşımıyorsa veya vadesi gelmemişse, takip talebinin reddine karar verilir. Ancak senet usulüne uygun düzenlenmişse, borçluya ödeme emri gönderilir.

Ödeme Emrine Karşı Borçlunun Hakları

Borca İtiraz

Borca itiraz, borçlunun ödeme emrinin kendisine tebliğinden itibaren 5 gün içinde icra mahkemesine vereceği dilekçeyle gerçekleştirilir. Borçlu; borcun bulunmadığını, ödendiğini, zamanaşımına uğradığını, mehil verildiğini ya da yetki itirazını ileri sürebilir. Bu tür bir itiraz, satış dışındaki icra işlemlerini durdurmaz. Ancak icra mahkemesi, itirazın ciddi bulunması hâlinde geçici durdurma kararı verebilir.

Uygulama Örneği: Borçlu, senedin bedelini bankaya ödediğine dair dekontu sunarak, icra mahkemesinden borca itiraz çerçevesinde takibin iptalini talep edebilir. Bu durumda mahkeme, dekontun resmi nitelikte olup olmadığını ve borcun bu ödeme ile itfa edilip edilmediğini değerlendirir.

İmzaya İtiraz

İmzaya itiraz da borca itirazla aynı süre içerisinde yapılmalıdır. Borçlu, kambiyo senedinde yer alan imzanın kendisine ait olmadığını ileri sürebilir. Bu durumda mahkeme, imzanın borçluya ait olup olmadığını değerlendirirken, çoğunlukla bilirkişi incelemesine başvurur. Bilirkişi olarak grafoloji uzmanı, Adli Tıp Kurumu, Emniyet Kriminal Laboratuvarı gibi kurumlardan rapor alınabilir.

Grafolojik İncelemenin Kapsamı:
Baskı derecesi, seyir yönü, eğim, harf karakterleri, imzanın seyir hızı gibi unsurlar incelenerek imzanın sahte olup olmadığı değerlendirilir. Mahkeme, bu değerlendirme sonucunda itirazı kabul veya reddeder.

Hem Borca Hem İmzaya İtiraz

Borçlu, dilerse her iki itiraz hakkını birlikte kullanabilir. Bu durumda mahkeme hem borç ilişkisini hem de imzanın aidiyetini birlikte değerlendirir. Borçlunun borçlu olmadığına kanaat getirilirse takip iptal edilir. Aksi hâlde takibe devam olunur ve borçlu inkar tazminatı ile cezai ödemeye mahkum edilebilir.

Kambiyo Senedinin Vasfı ve İtiraz Sürecine Etkisi

Kambiyo Vasfının Re’sen İncelenmesi

İcra mahkemesi, borçlu tarafından itiraz edilmese dahi senedin kambiyo senedi vasfını taşıyıp taşımadığını re’sen değerlendirmek zorundadır. Bu değerlendirme sırasında senette yer alan şekil unsurlarına (vade, düzenleme yeri, kayıtsız şartsız ödeme taahhüdü, imza, lehtar vs.) dikkat edilir.

Kambiyo Vasıf Yoksa Takip İptal Edilir

Eğer senet kambiyo vasfı taşımıyorsa, borçlunun imzası ona ait olsa bile kambiyo senedine özgü haciz yoluyla takip yapılamaz. Bu durumda takibin iptaline karar verilir ve alacaklı genel haciz yoluyla yeniden takip başlatmak zorunda kalır.

Kambiyo Senedinden Kaynaklanan Menfi Tespit Davaları

Menfi Tespit Davasının Amacı ve Dayanakları

Menfi tespit davası, borçlunun borçlu olmadığının tespiti amacıyla açtığı genel mahkeme davasıdır. Bu dava, takibin iptali amacıyla değil, borçlu olmadığının maddi anlamda kesin hükümle belirlenmesi için açılır. Kambiyo senetlerine özgü takiplerde borçlunun menfi tespit davası açma hakkı saklıdır.

Teminat ve Tedbir Şartı

Menfi tespit davası, takibi kendiliğinden durdurmaz. Takipten önce açılan menfi tespit davasında %15 oranında teminatla ihtiyati tedbir alınabilirken, takipten sonra açılan davada dosya borcunun tamamı icra dosyasına yatırılmalı ve ayrıca %15 oranında teminat gösterilmelidir.

İspat Yükü ve Yargıtay Yaklaşımı

Genel kural olarak ispat yükü davalı alacaklıya aittir. Ancak kambiyo senedine dayanan menfi tespit davalarında borçlu, senetteki borcun geçersizliğini belgeyle ispatla yükümlüdür. Yargıtay, bu tür davalarda senet metnindeki “malen” ya da “nakden” gibi ibarelerin ispat yükünü etkilediğini belirtmiştir.

Menfi Tespit ve Ceza Soruşturmalarının İlişkisi

Kambiyo senedine dayalı sahtecilik iddialarıyla ceza soruşturması başlatılmışsa, hukuk mahkemesindeki menfi tespit davası bu soruşturmanın sonucunu bekletici mesele yapabilir. Özellikle “pencere sahteciliği” gibi karmaşık usullerle düzenlenen senetlerde ceza dosyasının içeriği belirleyici olabilir.

Kambiyo Senedi İtirazlarında Dikkat Edilmesi Gereken Uygulama Hataları

Sürelerin Kaçırılması

Kambiyo senedine özgü icra takibine karşı itirazlar açısından süreler kesindir ve hak düşürücüdür. Borçlu, ödeme emrinin kendisine tebliğinden itibaren 5 gün içinde icra mahkemesine başvurarak borca veya imzaya itiraz etmek zorundadır. Bu süre geçirildiğinde, itiraz hakkı sona erer ve takip kesinleşir. Bu nedenle, borçluların ödeme emri tebliğinden sonra vakit kaybetmeden hukuki destek almaları hayati önemdedir.

Delil Eksiklikleri ve Yanlış Dava Yolu

İtiraz dilekçelerine destekleyici delil sunulmaması veya eksik sunulması icra mahkemesi tarafından retle sonuçlanabilir. Özellikle borca itirazda borcun ifa edildiğine dair resmî veya imzası ikrar edilmiş belge sunulması gerekir. Öte yandan, borçlu olmayan kişi tarafından dava açılması veya takip konusu senetle ilgisi olmayan kişilere karşı dava yöneltilmesi de sık yapılan hatalardandır.

Kambiyo Senedine Dayalı Takiplerde Yetki İtirazı ve Hukuki Sonuçları

Yetki İtirazı Nedir?

Borçlu, kambiyo senedine dayalı takipte yetkili icra dairesinin yanlış olduğunu düşünüyorsa, ödeme emrinin tebliğinden itibaren 5 gün içinde icra mahkemesine yetki itirazında bulunabilir. Bu durumda mahkeme, senette belirtilen ödeme yeri veya kanunen belirlenmiş yer kriterlerine göre yetkiyi değerlendirir.

Yetki İtirazının Kabulü Halinde

Yetki itirazının kabulü hâlinde takip iptal edilmez; sadece yetkisiz icra dairesinde başlatılmış olması nedeniyle düşer. Alacaklı, aynı senet üzerinden yetkili icra dairesinde yeniden takip başlatabilir. Ancak eğer senet yetki şartı içermekteyse, bu husus ayrıca değerlendirilir ve borçlu bu yetki şartına dayanarak itiraz edebilir.

Uygulamada Kambiyo Senedi Suistimalleri ve Önleme Yolları

Pencere Sahteciliği ve Diğer Taktikler

Uygulamada sıklıkla karşılaşılan durumlardan biri de pencere sahteciliği olarak adlandırılan yöntemdir. Bu yöntemde kişi, aslında farklı bir belge imzaladığını zannederken, alt kısmı boş olan bir kambiyo senedinin imzalı kısmı kullanılarak doldurulmakta ve aleyhine takip başlatılmaktadır. Bu tür durumlarda, ceza soruşturması başlatılması, senedin geçerliliğini doğrudan etkileyebilir.

Taksitle Ödemeye Rağmen Takip Başlatılması

Borçlunun, alacaklıyla yaptığı taksitlendirme anlaşmasına uygun olarak ödeme yapmasına rağmen kambiyo senedinin tamamı üzerinden takip başlatılması da kötü niyetli davranışlar arasındadır. Bu durumda bedelsizlik savunması ve menfi tespit davası yoluna gidilmesi önerilir.

Koruyucu Önlemler ve Uygulama Önerileri

• Kambiyo senedi düzenlerken mutlaka malen/nakden ibaresi açıkça yazılmalı.
• Senette ödeme yeri ve tarihleri net olmalı.
• Birden fazla kişi imza atmışsa her biriyle ilgili yükümlülük açıkça belirlenmeli.
• Ticari ilişkilerde senet karşılığı mal/hizmet teslimi kayıt altına alınmalı.

Sonuç ve Öneriler: Avukatlar İçin Stratejik Yaklaşımlar

Kambiyo senedine özgü takipler, alacaklının elini güçlendiren güçlü icra araçlarıdır. Ancak bu gücün kötüye kullanımı hâlinde borçlunun da haklarını etkili biçimde koruması için gerekli tüm hukuki yollar açık tutulmuştur.

Avukatlar açısından önerilen stratejik adımlar şunlardır:

1. Borçlu vekiliyseniz, derhal süresi içinde hem borca hem imzaya itiraz yapın; senedin kambiyo vasfını da inceletin.
2. Alacaklı vekiliyseniz, senet düzenleme sürecinde gerekli şekil şartlarına azami özen gösterin, aksi hâlde takip iptal edilebilir.
3. Her iki taraf için de menfi tespit davası veya ceza davası gibi yan süreçleri stratejik zamanlamayla birlikte yürütün.